Brisel, 14. maj 2018. – Održivo rešenje u slučaju da se postigne dogovor o razmeni teritorija između Beograda i Prištine je da se u taj proces uključe samo nacionalno homogene teritorije, odnosno opštine sa dominantnim srpskim ili albanskim stanovništvom.
Uslov je i da to budu samo pogranične opštine, ali ne i one koje su unutar Kosova i nisu fizički povezane sa graničnim područjem.
Uključivanje tih enklava značilo bi "stvaranje potencijalno novih političkih, ekonomskih i bezbednosnih žarišta", smatraju autori studije "Ekonomski, demografski i socijalni efekti različitih scenarija normalizacije odnosa Beograda i Prištine", čiji je izdavač Fond za otvoreno društvo.
Razmatrane su mogućnosti razmene teritorija tri opštine Preševske doline – Preševa, Bujanovca i Medveđe u Srbiji sa četiri opštine na severu Kosova – Zvečan, Zubin Potok, Leposavić i severni deo Kosovske Mitrovice.
Broj stanovnika Preševske doline i etnička struktura su zbog bojkota albanskog stanovništva prilikom popisa 2011. godine neprecizni, pa se barata procenama koje su 2015. godine sačinjene uz pomoć međunarodnih eksperata angažovanih od strane EU, Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS) i ambasadora SAD i Velike Britanije.
Ti stručnjaci su utvrdili da je 2011. godine u opštini Preševo živelo 29.619 stanovnika, od čega je 91 odsto albansko stanovništvo, u Bujanovcu 38.275 stanovnika, od kojih je 53,4 odsto albansko, a u Medveđi od 7.442 stanovnika 92,9 odsto su srpsko i nealbansko stanovništvo.
Autori studije smatraju da bi uključivanje opštine Medveđa sa svega 7,1 odsto albanskog stanovništa u razmenu teritorija bilo neodrživo rešenje, ne samo za Srbiju, već i za Kosovo. Opština Bujanovac sa etničkom strukturom 50 prema 50 odsto, tačnije sa 53 odsto albanskog stanovništva, hipotetički bi mogla da se posmatra kao potencijalna teritorija za razmenu, ali dugoročno, verovatno bi bila žarište novih političkih problema i bezbednosnih rizika.
Jedina opština u Srbiji koja bi mogla da bude predmet razmene sa Kosovom je Preševo sa 91 odsto albanskog stanovništva.
Osim opština sa većinskim srpskim stanovništvom Zvečan, Zubin Potok, Leposavić i severni deo Kosovske Mitrovice, koje bi u slučaju dogovora sa Prištinom mogle da se razmene za Preševo, opštine sa takođe većinskim srpskim stanovništvom Gora i Štrpce ne bi se uključivale u taj scenario jer se ne nalaze u graničnom pojasu Srbije i Kosova ili narušavaju teritorijalnu i administrativnu celovitost Kosova sa većinskim albanskim stanovništvom, kao i Gračanica u istočnom delu Kosova.
Procena broja stanovnika na severu Kosova bazirana je na podacima prikupljenim u akciji evidentiranja stanovništva u srpskim sredinama koju je organizovala Kancelarija za koordinacione poslove u septembru 2017. godine i odnosi se samo na sredine gde žive Srbi, Goranci i Romi, ali ne i gde žive Albanci.
Ukupan broj stanovnika koji živi u te četiri opštine je 42.021, a broj stanovnika albanske nacionalnosti na toj teritoriji je relativno mali i ne utiče bitnije na zaključke analize, smatraju autori te studije.
Pod uslovom da se razmeni Preševo sa oko 30.000 stanovnika za opštine na severu Kosova sa oko 42.000 stanovnika, Srbija bi dobila oko 12.000 stanovnika više. To bi se, smatraju autori studije, moglo smatrati demografskim "dobitkom" za Srbiju kojoj bi pripalo i oko 1.000 kvadratnih kilometara teritorije, ustupanjem opštine Preševo za opštine na severu Kosova.
Dobitak za Srbiju od razmene teritorija i integrisanja opština na severu Kosova u njen politički i ekonomski sistem bio bi i 0,3 odsto domaćeg bruto proizvoda (BDP) ili oko 100 miliona evra, koji se stvara na teritoriji tih opština. Istovremeno Srbija bi Kosovu ustupila 0,14 odsto svog BDP koji se stvara u opštini Preševo.
Ako se u rashode uvrste i troškovi Kancelarije za Kosovo i Metohiju od 47 miliona evra godišnje Srbija bi po tom scenariju bila ukupno u dobitku za oko 90 miliona evra godišnje.
Scenario normalizacije odnosa Beograda i Prištine bez razmene teritorija i scenario status kvo ne bi imali direktne i neposredne efekte na visinu BDP Srbije, jer su opštine na severu Kosova već integrisane u pravni i politički sistem Kosova.
Da bi se ostvarila ekonomska održivost razmenjenih teritorija neophodna su još tri uslova, a to su unutrašnja razmena teritorija, poravnanje kroz vlasničku transformaciju i restitucija državne, crkvene i privatne imovine.
Unutrašnja razmena teritorija podrazumevala bi ustupanje terena i kompleksa turističkih i sportsko-rekreativnih objekata na planini Šari Kosovu za neku teritoriju koja bi se mogla fizički povezati sa opštinama Kosovska Mitrovica, Lipljan, Leposavić i Zubin Potok.
U ovom trenutku bi, smatraju autori studije, najadekvatnija zamena za objekte na Šari bila vlasništvo Srbije nad celokupnim kombinatom "Trepča" koji je podeljen u dve tehnološke celine – "Trepča sever", sa pogonima u srpskim opštinama sa oko 4.000 radnika, i "Trepča jug" sa oko 5.500 radnika albanske nacionalnosti.
Opštini Leposavić pripadaju rudnici "Crnac" i "Belo brdo", čiji su ulazi u toj opštini, ali se ruda kopa u oknima koja zalaze u teritoriju Srbije, u opštine Raška i Novi Pazar i rudnici "Žuta prla" i površinski kop "Koporić".
Rudnik i flotacija „Stari trg“ u Kosovskoj Mitrovici ima velike rezerve olovo-cinkane rude, a u rudnicima na jugu – "Novom brdu", "Ajvaliji", "Badovcu" i "Kišnici" nalaze se i prerađivački kapaciteti. Topionice olova su u Zvečanu, a cinka u Kosovskoj Mitrovici.
U sastavu "Trepče jug" je glavni rudnik "Stari trg", a rudnici na jugu, u okolini Prištine "Ajvalija", "Kišnica", "Badovac" i "Novo brdo" ne rade zbog nedostaka opreme i repromaterijala. Procenjuje se da su ukupne rezerve rude olova i cinka na teritoriji Kosova i Metohije između 50 i 60 miliona tona, a oko pola, 28 miliona tona pripada "Starom trgu".
Na teritoriji severnog Kosova, sa većinskim srpskim stanovništvom, rezerve se procenjuju na svega 6,5 miliona tona.
Ako se te celokupne rezerve prevedu u čist metal procene se, naveli su autori studije, kreću od tri miliona tona olova i dva miliona tona cinka, kao i oko 4.500 tona srebra. Procene vrednosti tih rezervi kreću se od osam milijardi evra do 13 milijardi evra, ako se uzmu u obzir i rezerve zlata, kadmijuma, bizmuta, germanijuma i drugih sirovina.
Vlasnička transformacija preduzeća, kao jedan od uslova u okviru scenarija razmene teritorija, podrazumevala bi restrukturiranje velikih infrastrukturnih, elektroprivrednih i industrijskih kompleksa po svojinskom principu. Taj proces predviđa izdvajanje tehničkih i tehnoloških celina u posebna preduzeća u koja se unosi njihova kompletna imovina i vlasništvo nad tim objektima i nealbanskog stanovništva koje nije iz te države.
Autori studije su skrenuli pažnju da infrastruktura i drugi kompleksi nisu adekvatno održavani od kraja osamdesetih godina prošlog veka, pa se u procesu poravnanja treba koncentrisati na prirodne resurse, odnosno rudnike, neophodne za rad "Trepče" i "Feronikla" iz Glogovca, kao i površinske kopove lignita u Obiliću, prenosi Euractiv.
